Τι σημαίνει «gender»;

Αν ιχνηλατήσουμε την ετυμολογία της λέξης αυτής κατά τις λατινικές της ρίζες, ο όρος «gender» απλώς σημαίνει «τύπος». Στα Νορμανδικά Γαλλικά, ο όρος gendre βρισκόταν σε χρήση τον 12ο αιώνα για να περιγράψει «την ιδιότητα του να είναι κανείς άνδρας ή γυναίκα».

Πολλοί αποδίδουν τον όρο αυτό στον ψυχολόγο Τζόν Μόνι, ο οποίος πρότεινε τη χρήση του όρου «gender» το 1955 για να διαφοροποιήσει το ψυχικό φύλο από το σωματικό φύλο. Ωστόσο, ο Μόνι δεν ήταν ο πρώτος που το έκανε αυτό. Η πολιτισμική ανθρωπολόγος Μάργκαρετ Μιντ χρησιμοποίησε τον όρο αυτό το 1949, στο βιβλίο της Αρσενικό και Θηλυκό, για να κάνει διάκριση μεταξύ των έμφυλων συμπεριφορών και ρόλων από το αναπαραγωγικό φύλο. Το American Journal of Psychology (τόμος 63, αριθ. 2, 1950, σελ. 312)

Ένα βιβλίο, επιπλέον, που προσφέρει περισσότερα από όσα υποδηλώνει ο τίτλος του, καθώς ενημερώνει τον αναγνώστη τόσο για το «gender» όσο και για το «αναπαραγωγικό φύλο»· για τους ανδρικούς και γυναικείους ρόλους, καθώς και για τους άνδρες και τις γυναίκες και τις αναπαραγωγικές λειτουργίες αυτών.

Η Μάργκαρετ Μιντ προχωρά από μια συγκεκριμένη κατηγοριοποίηση προς μια πιο γενική σύγκριση μεταξύ ανδρών και γυναικών σε διάφορες κοινότητες, καταλήγοντας σε μια ανάλυση των σεξουαλικών προτύπων της δικής μας εποχής.

Το ανθρώπινο φύλο χωρίζεται σε τρεις κατηγορίες:

• Γονότυπος: Ο γενετικά καθορισμένος χρωμοσωμικός καρυότυπος ενός οργανισμού (π.χ. XX, XY, και όλες οι υπόλοιπες παραλλαγές αυτών)
• Φαινότυπος: Τα παρατηρήσιμα πρωτογενή και δευτερογενή χαρακτηριστικά του φύλου (γεννητικά όργανα, κατανομή λίπους/μυών, οστική δομή, κ.α.)
• Κοινωνικό ή ψυχικό φύλο (gender): Τα μη παρατηρήσιμα σεξουαλικά χαρακτηριστικά· το εσωτερικό νοητικό μοντέλο του φύλου ενός ατόμου και ο τρόπος με τον οποίο το άτομο αυτό το εκφράζει.

Οποιοδήποτε από τα παραπάνω τρία χαρακτηριστικά μπορεί να πάρει διάφορες τιμές. Στο μάθημα «φυσικά» της ΣΤ’ δημοτικού ή στο μάθημα βιολογίας του γυμνασίου πιθανότατα διδαχθήκατε ότι ο γονότυπος είναι δυαδικός· είτε θηλυκός (ΧΧ), είτε αρσενικός (ΧΥ), ενώ στην πραγματικότητα υπάρχουν δεκάδες άλλες παραλλαγές που μπορούν να εμφανιστούν στους ανθρώπους.

Παρομοίως, πολλοί πιστεύουν ότι ο φαινότυπος είναι επίσης δυαδικός, ενώ η βιολογία έχει αναγνωρίσει εδώ και εκατοντάδες χρόνια ότι, όταν χαρτογραφήσει κανείς τα σεξουαλικά χαρακτηριστικά ενός πληθυσμού, θα καταλήξει σε μια κατανομή διωνυμική κατανομή, όπου η πλειοψηφία του πληθυσμού εμπίπτει κατά κάποιο ποσοστό μεταξύ δύο κυρίων ομάδων. Συνεπώς, ορισμένοι άνθρωποι, μονάχα από το πώς λειτουργεί η ζωή, δεν εμπίπτουν στις δύο τυπικές αυτές κατηγορίες. Μάλιστα, πολλοί άνθρωποι βρίσκονται στη μέση, έχοντας χαρακτηριστικά και των δύο φαινοτυπικών αυτών φύλων.

Το κοινωνικό ή ψυχικό φύλο, από την άλλη, είναι αρκετά πιο… απόκρυφο. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι με τους οποίους διάφοροι άνθρωποι έχουν προσπαθήσει να απεικονίσουν το φάσμα του φύλου, αλλά κανένας δεν το έχει καταφέρει πλήρως, καθότι το φάσμα αυτό είναι από μόνο του πολύ αφηρημένο ως έννοια.

Εν συντομία, μερικοί άνθρωποι είναι πολύ αρσενικοί, μερικοί είναι πολύ θηλυκοί, μερικοί αισθάνονται και τα δύο, ενώ άλλοι δεν αισθάνονται κανένα. Μερικοί βρίσκονται στη μέση, μερικοί στα άκρα, και μερικοί κινούνται σε όλο το φάσμα με απρόβλεπτους τρόπους, αλλάζοντας σαν άνεμος. Μόνο το ίδιο το άτομο μπορεί να προσδιορίσει το φύλο του· κανένας άλλος δεν μπορεί να του το καθορίσει ή επιβάλλει.

Το φύλο είναι εν μέρει κοινωνική κατασκευή, εν μέρει επίκτητες συμπεριφορές, και εν μέρει βιολογικές διαδικασίες που διαμορφώνονται πολύ νωρίς στη ζωή ενός ατόμου.

Τα δεδομένα αυτή τη στιγμή φαίνεται να υποδηλώνουν ότι το ψυχικό φύλο (gender) ενός ατόμου καθορίζεται κατά τον τοκετό, ενώ σχηματίζεται ο εγκεφαλικός φλοιός του (περισσότερα για αυτό στην ενότητα «Αιτίες της Δυσφορίας Φύλου»). Αυτό το νοητικό μοντέλο στη συνέχεια ενημερώνει υποσυνείδητα το προς ποιες πτυχές του φάσματος του φύλου θα κλίνει ένα άτομο. Επηρεάζει τη συμπεριφορά του, το πώς αντιλαμβάνεται τον κόσμο, τον τρόπο με τον οποίο βιώνει την έλξη (πέραν του σεξουαλικού προσανατολισμού και των ορμονικών επιρροών), και τον τρόπο με τον οποίο θα «δένεται» με άλλους ανθρώπους.

Το ψυχικό φύλο επηρεάζει επίσης τις προσδοκίες που έχει για το περιβάλλον εντός του οποίου βρίσκεται (δηλ. το σώμα του ατόμου), και όταν το περιβάλλον αυτό δεν ανταποκρίνεται στις εν λόγω προσδοκίες, ο εγκέφαλος στέλνει προειδοποιητικά σήματα με τη μορφή κατάθλιψης, αποπροσωποποίησης, αποπραγματοποίησης, και αποσύνδεσης (διάσχισης). Αυτοί είναι οι υποσυνείδητοι τρόποι με τους οποίους ο εγκέφαλός ενημερώνει το άτομο ότι κάτι πηγαίνει πολύ άσχημα.

Κοινωνιολογικά, το φύλο επηρεάζει την έξη των ανθρώπων: την παρουσίασή τους, των τρόπων τους, των συμπεριφορών τους, των αντιδράσεών τους, των προσδοκιών τους από τη ζωή, και τους ρόλους που θα εκπληρώσουν στη ζωή τους. Η συγγραφέας Σούζαν Στράυκερ αναφέρθηκε στην έξη στο βιβλίο της, Transgender History:

Πολλά από τα χαρακτηριστικά της έξης περιλαμβάνουν τη χειραγώγηση των δευτερευόντων φυλετικών χαρακτηριστικών μας, προκειμένου να επικοινωνήσουμε στους άλλους την αίσθηση που έχουμε για το ποιοι είμαστε - π.χ. κουνάμε τους γοφούς μας, μιλάμε με τα χέρια μας, χτίζουμε μύες στο γυμναστήριο, αφήνουμε τα μαλλιά μας να μακρύνουν, φοράμε ρούχα με ντεκολτέ που τονίζει το στήθος, ξυρίζουμε τις μασχάλες μας, μεγαλώνουμε τα μούσια μας, ή μιλάμε με ανυψωτική ή πτωτική τονικότητα στο τέλος των προτάσεών μας. Συχνά, αυτοί οι τρόποι κίνησης και μόδας έχουν γίνει τόσο εσωτερικευμένοι μέσα στους ανθρώπους, ώστε κάποιοι να τους θεωρούν φυσικούς, παρόλο που αυτοί μπορούν να κατανοηθούν καλύτερα ως «δεύτερη φύση» που έχει αποκτηθεί κοινωνικά - είτε παθητικά, είτε ενεργητικά.

Πράγματι, όλες οι παραπάνω ενέργειες έχουν κοινωνική φύση· είναι πράγματα τα οποία έχουν αναπτυχθεί στους πολιτισμούς με την πάροδο του χρόνου. Ανεξαρτήτως, βέβαια, από το ότι είναι «επινοημένοι» στην ουσία, εξακολουθούν να είναι έντονα έμφυλοι, με τους ανθρώπους να τείνουν να συνδέονται με την έμφυλη έξη του εσωτερικού τους εαυτού χωρίς καν να το συνειδητοποιεί. Όταν, όμως, αρνείται σε έναν άνθρωπο η πρόσβαση στις διαπροσωπικές αυτές πτυχές, αυτό του δημιουργεί ενόχληση ή ανησυχία σχετικά με την κοινωνική του θέση στη ζωή.

Τα πειράματα του Τζον Μόνι προσπάθησαν να επιβεβαιώσουν την υπόθεσή του ότι το φύλο είναι εξ ολοκλήρου κοινωνικό κατασκεύασμα, και ότι κάθε παιδί μπορεί να ανατραφεί ώστε να πιστεύει ότι είναι ό,τι του έχουν διδάξει να είναι. Το πείραμά του, όμως, ήταν μια τεράστια αποτυχία (βλ. «Βιοχημική Δυσφορία»). Το φύλο δεν αλλάζει· κάθε άνθρωπος έχει το ίδιο φύλο στα 40 με εκείνο που είχε στα 4 του χρόνια. Αυτό που αλλάζει είναι η προσωπική μας αντίληψη για το φύλο μας, καθώς ωριμάζουμε ως άνθρωποι.

Αυτά τα συμπτώματα (κατάθλιψη, αποπραγματοποίηση, διαπροσωπικές ανησυχίες) είναι τα συμπτώματα της Δυσφορίας Φύλου.

Κάτι που το φύλο δεν είναι, είναι ο σεξουαλικός προσανατολισμός. Περιγράφουμε τον προσανατολισμό χρησιμοποιώντας όρους σχετικούς με το φύλο ενός ατόμου (ομοφυλόφιλος/ετεροφυλόφιλος/αμφιφυλόφιλος, κ.τ.λ.), αλλά το φύλо αυτό καθαυτό δεν επηρεάζει τη σεξουαλικότητα, ούτε η σεξουαλικότητα το φύλο

Τι σημαίνει να είναι κανείς μη-δυαδικού (non-binary) φύλου;

Τα μη-δυαδικά φύλα δύνανται να απλοποιηθούν ως έλλειψη αποκλειστικής ταύτισης με το αρσενικό και το θηλυκό. Αυτό μπορεί να είναι έλλειψη ταύτισης και με την αρσενικότητα, και με τη θηλυκότητα (agender), μια ταυτόχρονη ταύτιση και με τις δύο αυτές ταυτότητες (bi-gender/), μια ενδιάμεση ταύτιση (androgyne), μια ταύτιση που μεταβάλλεται χρονικά(genderfluid), μια μερική ταύτιση (demigender), ή και μια παράλληλη ταύτιση με ολόκληρο το φάσμα του φύλου (pangender).

Μπορεί να είναι, για παράδειγμα, μια ταύτιση με ορισμένες πτυχές ενός φύλου, αλλά όχι με άλλες. Π.χ. demigirl μπορεί να είναι ένα άτομο που γεννήθηκε γυναίκα και αισθάνεται μόνο μερική σύνδεση με τη γυναικεία φύση και τη θηλυκότητα, ή ένα άτομο που γεννήθηκε άνδρας και ακολουθεί ορμονοθεραπεία για να ανακουφίσει τη σωματική του δυσφορία, έχει θηλυκό φαινότυπο, αλλά δεν αισθάνεται ισχυρή σύνδεση με τις κοινωνικές πτυχές της γυναικείας φύσης.

Σε γενικευμένους όρους, αυτό το «βιβλίο» περιγράφει το φύλο με την έννοια των δυαδικών ταυτοτήτων (αρσενικό/θηλυκό) έναντι των μη-δυαδικών ταυτοτήτων, αλλά αυτό γίνεται αποκλειστικά για λόγους απλότητας της γραφής. Οφείλουμε να σας ενημερώσουμε ότι το βάθος της βίωσης και έκφρασης του φύλου είναι πολύ, πολύ πιο σύνθετο από αυτήν την απλή ανάλυση.